Ürgüp, Göreme, Ihlara ve Zelve vadilerinin benzeri doğal oluşumun bir sonucu olarak kaya kilise ve mağaralarının bulunduğu Soğanlı Vadisi Roma Dönemi’nden itibaren yerleşim alanı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Romalılar taş mekanları mezarlık, Bizanslılar ise yerleşim yeri ve kilise olarak kullanmışlardır. Bölgedeki 50'ye yakın kaya kilise ve mağara içinde özellikle Karabaş, Tokalı, Yılanlı ve St. Barbara Kiliseleri günümüze kadar ulaşan iç süslemeleriyle oldukça dikkat çekicidir.

 

Kayseri-Niğde-Nevşehir üçgeninde yer alan Soğanlı Köyü, Yeşilhisar ilçe merkezine 15 km. mesafede, kaya kiliseleri ve mağaraların bugünkü evler ile iç içe girdiği yeşillikler arasında bir vadi içerisinde adeta bir “açık hava müzesi”dir. Soğanlı, Kayseri’den 80 km., Göreme ve Ürgüp’ten 70 km., Derinkuyu ve Doğanlı yeraltı şehrinden 35 km. uzaklıktadır.

Ürgüp, Göreme, Ihlara ve Zelve vadilerinin benzeri doğal oluşum ile kaya kilise ve mağaralarının bulunduğu Soğanlı vadisi, Roma Döneminden itibaren yerleşim alanı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Hıristiyanlığın Kapadokya’daki merkezlerinden biri olmuş ve önemini VII ve VIII. yüzyıllarda da sürdürmüştür.

 

Vadi yamaçlarında yer alan kaya mekanlarını, Romalılar mezarlık, Bizanslılarda kilise olarak kullanmışlardır. Soğanlı M.S. IV. yüzyıldan itibaren kiliselerde yer alan duvar freskleri stil açısından 10.-13. yüzyıl dönemini yansıtmaktadır.

Elli civarında kaya kilise ve mağara bulunduğu halde, ancak Balıklı Gök, Tokalı, Karabaş, Yılanlı, Kubbeli, Geyikli ve Tahtalı (Azize Barbara) kiliseleri gezilebilmektedir. Bu kiliselerin hepsinde İsa ve havarilerini konu alan ve (tahrip edilmiş olsalar da) bazıları orijinal halleriyle günümüze kadar ulaşmış olan freskler bulunmaktadır.

 

Soğanlı’da kayalara oyulmuş pek çok kilise ve manastırlar dışında binlerce güvercinlik, mağara ve barınaklar da mevcuttur. Ihlara-Göreme ve Zelve Vadilerinde görülen kaya yerleşimlerini ve kiliselerin benzerlerini ve bunlardan farklı olarak kubbeli kaya kiliselerini de Soğanlı’da görmek mümkündür.

Soğanlı yer hareketleri sırasında çökmelere uğramış ve çöken yerler sel suları ile daha da derinleşmiş; burada uçurumları olan derin vadiler meydana gelmiştir. Yer hareketleri ve erozyon sonucu ortaya çıkan en ilginç doğa manzarası masa biçimli dağlardır. Masa biçimli tepeler ve kubbeli kaya kiliseleri Kapadokya’dan başka bir yerde görülmeyen kültür ve doğa varlıklarıdır.

Soğanlı kaya kilisesinin duvarları değişik renklerle boyanmış durumdadır ve üzerine resimler yapılmıştır. Ayrıca bu kiliseler içinde ve bazı kaya oluklarında dini resimlerin yasaklandığı ikonoklastik döneme ait tek renkli geometrik motifler ve haç resimleri bulunmaktadır. Duvar resimlerindeki konular İncil’den alınmıştır. İsa peygamberin doğumu, vaftiz edilişi, mahkemesi, mucizeleri, çarmıha gerilişi, Hz. Meryem’in başından geçen olaylar, at üzerinde Kudüs’e gidişi ve azizlere ait freskler vardır.

 

Soğanlı vadisinde yer alan önemli kiliseler

Soğanlı Vadisi kiliseleri, Soğanlı Vadisi Yeşilhisar ilçe sınırları içinde, Ürgüp'ün 40 km güneydoğusundadır. İki kısımdan oluşan vadiye Roma döneminden itibaren devamlı olarak yerleşilmiştir. Vadi yamaçlarında yer alan kaya konilerini Romalılar mezarlık, Bizanslılar kilise olarak kullanmışlardır.

Bölgede 50'ye yakın kaya kilise ve mağara vardır. Bunlardan; Karabaş, Gök, Tokalı, Karanlık, Yılanlı, Kubbeli, Balıklı, Geyikli ve St. Barbara Kiliselerini saymak mümkündür.

Karabaş Kilisesi

Soğanlı Vadisinin sağ yamacında yer alır. Buradaki kayalıkta Karabaş Kilisesi’nden başka pek çok mezar odaları ve rahiplerin devamlı olarak kaldıkları mekanlar bulunmaktadır. Soğanlı’da yer alan Karabaş Kilisesi 6. yüzyılda inşa edilmiştir. Kilise Roma döneminin karakteristik özelliklerini taşır. Karabaş Kilisesi'nin duvarları 11. ve 13. yüzyıllarda tekrar inşa edilmiştir. İlk olarak basit çizgiler ve motiflerle süslenmiştir. Freskler 11. yüzyılda toprak boya ile yapılmıştır. Yağlı boyanın keşfinden sonra toprak boyalar yerine yağlı boyalar kullanılmıştır. Bu kilise Soğanlı’nın sanat değeri bakımından en büyük ve en güzel kilisesidir. Kilise dört kısımdan oluşur.

Hz. İsa’nın doğumu, vaftizi, havlu ile kurulanması, dini mücadeleleri, çarmıha gerilişi ve Saint Jean’in canavarı boğuşu gibi kompozisyonlar, 12 Havari’nin ve diğer azizlerin resimleri, Bizans ve Türk (Selçuklu) motifleri kilisenin iç duvarlarını süslemektedir.

 

Azize Barbara Kilisesi (Tahtalı Kilise)

5. veya 6. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Soğanlı Köyünden batıya uzanan vadinin sonunda yer alır. Duvarlarında, Hz. İsa’nın vaftizi, havariyunlar, deesis, müjde, ziyaret, bakireliğin ispatı, Beytüllahim'e yolculuk, doğum, İsa'nın cehenneme inişi, yedi uyuyanlar ve Saint Jean in canavarı öldürüşü gibi tasvirler, kompozisyonlar, portreler, Bizans ve Selçuk motifleriyle süslenmiştir.

Kubbeli Kilise

14. yüzyılda son seklini almıştır. Yakın çevresindeki diğer kiliselerden farkı; kayaların dışı da boyanarak ve islenerek muntazam kubbeli bir kilise haline sokulmasıdır. Kubbeleri, peri bacasının islenmesiyle oluşturulan kilise, tonozları ile ileri bir mimari özellik gösterir. Kubbenin dışı da boyanarak tezyin edilmiştir. Bu boyalar doğanın dış tesirlerine rağmen asırlardır kaybolmadan, silinmeden bu güne kadar gelmiştir. Kilise iki katli olup iç kısımları diğer kiliselerde olduğu gibi fresklerle doludur.

 

Saklı Kilise

Küçük Kubbeli Kilise’nin alt katına Saklı Kilise denir. Saklı Kilise’nin yakınlarında daha başka kaya kiliseleri ve kaya yerleşimleri bulunmaktadır. Ancak onların fazlaca sanat değeri yoktur. Saklı Kilise ye kuzeyinde bulunan kapıdan girilir. Güneyinde üç bitişik odası daha bulunmaktadır.

Yılanlı Kilise

14. yüzyılda yeniden resimlendirilen kilisenin ilk yapısı çok eskidir. Burada bulunan kompozisyonlar, diğer kiliselerde yoktur. Kilise üç bölmelidir. Üçüncü bölme yontma tas ile inşa edilmiş olup sonradan yıkılmıştır. Kilisenin duvarları, karşılıklı harp nizami almış mızraklı askerler, İsa ve Azizlerin resimleri ile süslenmiştir. At üzerinde olan Saint Jean’in yılana ve kurtlara saldırısı tasvir edilmektedir. Bu kilisede motif bulunmamaktadır.

(Kaynak: kayseriden.biz)